Өкпенің тіршілік сыйымдылығы. Тыныс алудың жүйкелік гуморальдық ретттелуі.

8сынып. 09.02.18ж

Сабақтың тақырыбы: Өкпенің тіршілік сыйымдылығы. Тыныс алудың жүйкелік гуморальды ретттелуі.                                     

Сабақтың мақсаты:  

1.Оқушыларды  өкпенің тіршілік сыйымдылығы, тыныс алудың жүйкелік гуморальдық ретттелуі  туралы түсініктер беру.                                                                                       

2. Ойлау,материалдарды меңгеру,есте сақтау қабілетін дамыту.      

3. Оқушыларды адамгершілікке, тыныс алу гигиенасын сақтауға баулу.

Сабақтың түрі: зерттеу                           

 Сабақтың әдісі: эврикалық сұбхат,тірек-сызбамен талдау.                               

Сабақтың пән аралық байланысы: Валеология,физика

Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,тірек-сызба.

Сабақтың барысы:  І. Ұйымдастыру бөлімі.

                                 ІІ. Жаңа сабақ өту.

                                 ІІІ. Бекіту. 

                                 ІV. Үйге тапсырма беру. 

                             V. Үй тапсырмасын тексеру.

                               VІ. Бағалау.

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу. 

ІІ.Өкпенің тіршілік сыйымдылығы. Ересек адам тыныш отырған жағдайда — жайлап тыныс алып, тыныс

шығарғанда 500 см3 ауа жұтады. Бұл тыныс алу сыйымдылығы деп аталады. Егер тыныс алу сыйымдылыгын бір минуттағы тыныс алу санына көбейтсе (500 см3 х 18), онда 9000 см3 ауаға тең болады. Бұл — ауанының 1

мин. алмасуы. Адам барынша терең тыныс алғанда тағы 1500 см3 ауа жұтады,  терең тыныс шығарғанда да 1500 см3 ауа шығарады. Ересек адамда өкпенің тірпіілік сыйымдылыгы — 3500 см3 (500 + 1500 + 1500 см3). Оны өлшейтін құрал спирометр деп аталады.

Тыныс алудың жүйкелік және гуморальдық реттелуі. Тыныс алғанда және тыныс шығарғанда екі құбылыс үнемі кезек-тесіп отырады. Тыныс бұлшық еттерінің қызметі сопақша мидағы ты¬ныс орталығымен реттеледі.Өкпенін тіршілік сыйымдылығын анықтау

Өкпенің, тыныс жолдарының, тыныс бұлшық еттерінің механо-рецепторларынан және хеморецепторларынан (СО2 концентрациясы жоғарылағанда) қозу парасимпатикалық жүйке жүйесінен сопакша мидағы тыныс орталығына түседі. Тыныс — өздігінен реттеле алатын қүбылыс.

Мұрын куысындағы рецепторларға шырыш, шаң-тозаң, химиялық тітіркендіргіштер, әр түрлі ұнтақтар әсер еткенде, қорғаныш рефлексі — түшкіру пайда болады. Кемей, кеңірдек және ауа тамырлардағы рецепторларға

тітіркендіргіштер әсер еткенде, қорғаныш рефлексі — жөтел пайда болады. Түшкіру

және жөтелу терең тыныс алудан басталады.

О.Ж.Ж тыныс алу және тыныс шығару кызметтері гуморальды реттеледі. Мысалы,

миға ағып келген қанның құ рамында СО2 көбейгенде, тыныс алу орталықтарында

қозу пайда болады. Тыныс жиілейді, СО2 тыныс сыртқа шығарылады.

ІІІ. Сарамандық жұмыс орындау.№6

  ІV. Үйге§37 оқу.

V. 1.Ауа көпіршігінің маңызы неде? 

2. Өкпеде газдар қалай алмасады? 3. Ұлпадағы газдардың алмасуының

ерекшелігі неде? 4. Өкпедегі және ұлпадағы газдардың алмасуының манызы қандай?

Тыныс алу. Тест.

1.   Оттегі өкпеден ұлпа,  мүшелерге 

не түрінде тасылады?

 А) 

газ  түрінде.   В)  

Қанда   еріген   түрінде.  

С)   Гемоглобинмен   байланысып, 

оксигемоглобин түрінде. D) Ерімеген күйде.

2. Дыбысты сөз шығу үшін не қатысады?

А) Дыбыс сіңірі, көмейүсті, дыбыс саңылауы. В) Дыбыс сіңірі, кеңірірдек

дыбыс саңылауы. С) Көмейүсті, көмей, жұтқыншақ, кеңірдек.          D) Дыбыс сіңірі, дыбыс саңылауы,

өкпе.

 3 

Өкпе мен ұппадағы  газ алмасу неге

байланысты?

 А) Диффузия  заңына. В) СО2 мен  О2 концентрациясы бірдей.  С) Қысым айырмасына D) Өздігінен.

4. Тыныс алу қозғалысына қатысатын бұлшық ет? A)  Диафрагма.  

В) Иык бұлшық еті. С) Үлкен кеуде бұлшық еті.D) Құрсақ бұлшық еті. 

5. Тыныс   алғандағы   ауа  

кұрамының   тыныс   шығарғандағы   ауа құрамынан айырмашылығы:

А) О2 -көп, СО2 - азырақ болуымен.B) 

О2 - аз,   СО2 көбірек болуымен.

С) Айырмашылығы   жоқ. D) Тыныс алғандағы

ауаның құрамында азоттың көбірек болуы

6.  Ағза үшін тыныс алудың маңызы:

А) Оттегінің жасушаға тасымалдануы.

B) Органикалық қосылыстардың  ыдырап,

тотығуы үшін.

C) Органикалық қосылыстардың, ыдырап, қайта қалпына келу үшін.   D) СО2 шығуына.  

7. Өкпенің газ алмасуына қатысатыны:

А)   Өкпе   көпіршігі,  

веналық   қылтамырлар.      В)  

Бронхиолдар,   өкпе көпіршігі,

веналық қылтамырлар.   С) Веналық

қылтамырлар.             D) Бронхиолдар, веналық қылтамырлар.   

8. Жүректен өкпеге бағытталған қан? А) веналык. В) Артериялық. C)

Аралас.   D) Лимфа мен веналық.  

9. Тыныс алу жүйесіне кіреді;

А) Ауатамыр, өкпе, тіл, кеңірдек, мұрын қуысы.В) Ауатамыр, аңқа, көмей,

көмекей. С) Кеңсірік, асқазан. өкпе, кеңірдек, ауатамыр, өкпе.             D) Мұрын қуысы, аңка, кеңірдек,

ауатамыр, өкпе. 

10.   Тыныс алу орталығынық қызметі:

 А) Гормон түзеді, тыныс алу

процесін   қоздырады,   тежелу  

тудырады.    В)   Тыныс  

алу    процесіне қатыспайды. С)

Ауамен тыныс aлy, тыныс шығаруды реттейді.D) Тыныс алу механизмін

бақылайды.